De Conservatieven op ontrouw betrapt

De Conservatieven op ontrouw betrapt Wat waren ook weer de grondbeginselen? (had moeten gepubliceerd worden in Doorbraak, 30 juni 2023) "Hervormen om te behouden", dat is het motto van conservatief beleid. Voor de Britse Tories is het ook de uitweg uit hun huidige crisis. Vóór de Brexit hield de EU-partij van de Europese Conservatieven en Hervormers, met ondermeer de N-VA, regelmatig conferenties van hoog niveau over beleids- en ideologische onderwerpen. De Tories waren de locomotief van dit partijenverband en bepaalden feitelijk de inhoud van deze bijeenkomsten. Tot de Britse EU-exit in 2019. De Edmund Burke Foundation's recente conferentie "National Conservatism" (Londen, 15-17 mei 2023), waarvan de presentaties nu op YouTube ter beschikking zijn, knoopt weer aan bij die traditie. Het ging bij uitstek over de basisbeginselen van het conservatisme, en de bijeenkomst mag voortaan gelden als een cesuur in de geschiedenis van deze politieke stroming. Het beuzelachtige Vlaanderen heeft er geen belangstelling voor getoond, maar de wezenlijke besluiten verdienen alleszins onze aandacht. De Britse situatie Even de recente politieke stroomversnelling recapituleren. In 2016 stemde een kleine meerderheid vóór de Brexit, gesteund door een oud-linkse minderheid in Labour en een meerderheid van de Tories. De strijd om het hart van het kiespubliek was tot het laatst ongeveer gelijk opgegaan. Wat dan ongetwijfeld de doorslag gegeven heeft, was Angela Merkels besluit om, in overtreding van het Verdrag van Dublin, de migratiesluizen naar Duitsland open te zetten. Dat gaf al die asieleisers automatisch ook toegang tot het Verenigd Koninkrijk. De Britten wilden de zeggenschap over hun eigen grenzen terug. Belangrijke Tory-leidersfiguren hadden "remain" gestemd, hopelijk uit trouw aan de Europese gedachte, waarbij de immigratie- en andere problemen maar binnen het EU-raamwerk moesten opgelost worden. Aldus bijvoorbeeld Theresa May, die de ontslagnemende David Cameron als premier zou opvolgen. In plaats van de referendumuitslag te overrulen, zoals de EU en de remain-leiders wensten, eerbiedigde zij de kiesuitslag. De praktische uitwerking liep echter moeilijk, en zij gaf het premierschap door aan Boris Johnson. Die ging in 2019 ter stembus met een uitgesproken pro-Brexit programma en haalde daarmee een onuitgegeven overwinning, ook in aloude Labour-districten. Het volk weerlegde klinkend de mediabewering dat de Brexit-kiezers hun keuze inmiddels betreurden. Maar dat was vier jaar geleden. Plaatselijke verkiezingen en opiniepeilingen hebben inmiddels aangetoond dat de Tories dat volkse kiespubliek weer verloren zijn, en dat zij volgend jaar zeker de macht aan Labour zullen moeten overdragen, behoudens een wonder. Wat is er misgegaan? Het antwoord ligt in de pietluttige *politique politicienne* die een foute invulling gaf aan het begrip "conservatisme". Qua sociaal-economisch beleid neigt de mening van het volk naar links. De introductie van de libertarische hervormingen door Margaret Thatcher waren gerechtvaardigd in de stramme verstaatste economie van toen, maar nu is de slinger te ver doorgeslagen. De Tories werden echter gedomineerd door economisch-reductionisten, wier libertarisme naadloos overgaat in de privatisering van nutsbedrijven, globalisering, afschaffing van beschermingsmaatregelen als het minimumloon, en open grenzen. Dat bereikte een hoogtepunt tijdens het interregnum van Liz Truss als premier in 2022, met haar financieminister Kwasi Kwarteng. (Dat deze zwart is, is in de anglosfeer geen punt meer, maar bij ons zou het nog nieuws zijn, namelijk als weerlegging van de linkse aanname dat een zwarte zielig-onderdrukt en van nature links moet zijn.) In de 19de eeuw zou zulk beleid Whig geheten hebben, liberaal en het tegendeel van conservatief. Het is tijd om de partijlijn te hervormen en opnieuw het volkswelzijn centraal te stellen. Inwijking Vooral het migratiebeleid stelde teleur. Terwijl Brexiteers op Johnson gestemd hadden in het vertrouwen dat hij de voorthollende immigratie zou ombuigen, is niet alleen de illegale inwijking enorm toegenomen, zoals bij ons, maar ook de legale. Hadden zij hem gekozen om bijvoorbeeld de afschaffing te krijgen van de wet die de arbeidsmarkt beschermt via de eis dat werkgevers pas een buitenlander kunnen aannemen nadat zij een Britse werknemer voor die functie gezocht en niet gevonden hebben? Hadden zij vóór een uitbreiding van het recht op familiale volgmigratie gestemd? De minachting voor de stem des volks die tot de Brexit-reactie geleid had, bleek onder Brexit-held Boris Johnson sterker dan ooit. Het conservatisme is niet tegen inwijking per se, wel tegen de revolutionaire impact van het soort inwijking dat we vandaag meemaken. De EU-Commissie en de Europese rechters dringen die op tegen de volkswil in, de Tory-toplaag heeft op haar manier hetzelfde gedaan, daar waar Labour nu meer tot migratiecontrole neigt. Één van de buitenlandse sprekers, de Israëlische politiek wijsgeer Yoram Hazony, voorzitter van de Burke Foundation en auteur van *The Virtue of Nationalism*, herinnerde eraan hoe de natie voor Conservatieven weliswaar niet het brandpunt vormt maar toch geëerbiedigd wordt als component van onze groepsidentiteit. Het recente Tory-beleid week daar ver van af en verdient dringend -- applaus! -- een bijsturing. Het valt nu aan de nieuwe premier Rishi Sunak en zijn felle minister Suella Braverman (allebei van Indiase afkomst) toe om de wilde inwijking terug te schroeven. Menig conferentiespreker schatte in dat zij tegen de volgende verkiezingen nog net het tij kunnen keren mits een doortastende ommekeer. In Londen blijkt het idee van een politieke ommekeer alvast denkbaar te zijn, anders dan in het gestagneerde Brussel. In eigen land is een gefocust debat over het migratiebeleid nauwelijks mogelijk, want de aandacht verschuift meteen naar "Vlaams Belang! Foei!" In het VK, net als in bijvoorbeeld Denemarken, bestaat er een waaier aan opvattingen in zowel arbeiders- als burgerlijke partijen. Daar kan het debat echt over ideeën en beleidskeuzes gaan.

‘De wil van de kiezer uitvoeren, stel je voor!’

Koenraad Elst: ‘De wil van de kiezer uitvoeren, stel je voor!’ Vraaggesprek - 09/07/2023 Luc Pauwels Zopas publiceerde de bekende filosoof en oriëntalist Koenraad Elst een opmerkelijk werk over de onverkorte volkssoevereiniteit in Vlaanderen. De titel is meteen duidelijk: Leve het Volk! Strijdschriften over volkssoevereiniteit. Een absolute aanrader en reden om de auteur te interviewen. Wat is ‘directe democratie’, een begrip dat u in uw boek vermeldt? Koenraad Elst: ‘Dat is het politiek stelsel waarin het volk zelf beslissingen kan nemen. Voor de lopende zaken geeft het een mandaat aan vertegenwoordigers, maar wanneer het een hangende kwestie belangrijk genoeg vindt, kan het dat mandaat terugnemen en zelf per volksraadpleging een beslissing nemen. Geen adviserend maar een bindend referendum, zoals in Zwitserland. Denkmeesters van deze stroming, zoals Jos Verhulst of wijlen Jos de Man, zijn dun gezaaid.’ Vanwaar die titel, ‘Leve het volk!’? ‘Dat zijn Mao Zedongs openingswoorden van de Culturele Revolutie. Dat was in 1966, toevallig ook het stichtingsjaar van de Nederlandse radicaal-democratische partij Democraten ’66 (D’66), die destijds de directe democratie nastreefde. Mao was een tiran, maar wel een geniaal strateeg. We kunnen van hem leren. Neem bijvoorbeeld zijn inzicht dat een omwenteling maar mogelijk is door een voorhoedepartij. Zo is de Arabische Lente mislukt omdat zijn charmante vrijheidsprikkel niet gedragen werd door een voorhoede die de actuele toestanden met het staatkundige einddoel kon verbinden en tegelijk voeling had met het volk.’ ‘Diezelfde slogan wordt sindsdien door Chinese betogers pro-democratie gebruikt, zoals op het Tian’anmen-plein in 1989 of recenter in Hong Kong. Zij dachten daarmee een taal te spreken die de Communistische Partij zou overtuigen, want ook het maoïsme betuigde lippendienst aan de democratie. Bij ons vandaag treft die leuze de juiste toon, want ze legt de vinger op de wonde: de minachting van de elites voor het volk.’ Wat is er zo wenselijk aan democratie? ‘Anders dan de politici die ermee dwepen, wil ik ze niet idealiseren. Ik heb begrip voor de anti-democratische traditie die sinds Herakleitos en Plato de macht in handen van een wijsgeerkoning wilde leggen, niet in die van het domme en onberekenbare volk. Volstrekt alle argumenten tegen directe democratie komen eruit voort. Maar die aristocraten onderschatten de groeikracht van het volk, dat door Bildung boven zijn ongevormde komaf kan uitstijgen en dan geen bevoogding door een elite behoeft. Zij hadden ook geen notie van the wisdom of crowds.’ ‘Talloze politici verketteren volkssoevereiniteit als “populisme” en reserveren de term “democratie” voor de demonisering van hun tegenstanders als “ondemocratisch”. Zij leven in een anachronistische fantasiewereld, op sleeptouw genomen door hun eigen retoriek over “de jaren ‘30”. Na de nederlaag van het fascisme en de ineenstorting van het Sovjetstelsel is de vooroorlogse animus tegen de “bourgeoisdemocratie” gewoon weggestorven.’ ‘Bijvoorbeeld, onze Partij van de Arbeid wil Stalin niet openlijk ontrouw worden, maar heeft in de feiten het parlementaire multipartisme aanvaard. Zij is nu even “reformistisch” en “met de bourgeoisie getrouwd” als de door haar verguisde sociaaldemocraten. Het Vlaams Belang mag zich nog steeds op een etnisch nationalisme beroepen, maar ook zijn politieke bloedgroep heeft al lang de democratie aanvaard.’ ‘Behalve de politieke islam is het enige centrum van bewuste verwerping van de democratie de Chinese Volksrepubliek. Haar omarming van een soort vrije markt gaat niét samen met meer democratie. De eerste Chinezen die hier rond 1980 kwamen werken of studeren, waren defensief wanneer hun land op zijn gebrek aan democratie aangevallen werd. Ze waren wel voor democratie, zeiden ze, maar pas nadat er materiële welvaart is: “Wat zijn ze in India met hun democratie als ze geen eten hebben?” Maar tegenwoordig verwerpen ze de democratie als een intrinsiek slecht systeem. Liever vertrouwen zij op een meritocratische en zelfreinigende voorhoedepartij, ook na het maoïsme.’ U noemt dat despotisme? ‘In de politieke theorie heet dat despotisme: het volk dienen maar onmondig houden. Ook bij ons moeten we opkomen tegen dat despotisme, maar in het Westen wordt de naam ervan niet genoemd. Het heeft hier ook andere doelen dan de eigen volkswelvaart, waardoor het veel minder succesvol is dan het Chinese model. Voorbeeld bij uitstek is het immigratiebeleid, waar de Europese Commissie en de gerechtshoven de nuchtere volkswil saboteren, met als gevolg een enorme budgettaire en maatschappelijke kost die men in Azië krankzinnig en suïcidaal vindt.’ ‘In de ontsporingen van autocratische regimes zien we dan wat historisch aanleiding gegeven heeft tot het verlangen naar democratie: in plaats van de beslissingsmacht te leggen bij een mogelijk dwaze monarch, kwam ze te liggen bij degenen die de gevolgen van het beleid dragen, namelijk het volk. Despoten luisterden soms ook naar wat er leefde, maar de democratie waarborgt veel intelligenter die terugkoppeling tussen het beleid en zijn gevolgen.’ Is een kiesdrempel nuttig? ‘Grote partijen leggen kiesdrempels op om de kleintjes in de marginaliteit te houden. Idem voor het first-past-the-post-kiesstelsel. Voor het comfort van de regeerders zijn die kleintjes hinderlijk, maar democratisch gezien is het beter dat alle standpunten vertegenwoordigd zijn, zoals in het zuiver proportioneel samengestelde parlement van Nederland of Israël.’ ‘Soit, dat zijn discussies over punten en komma’s binnen de vertegenwoordigende democratie. Belangrijk is hier dat quota niet kunnen bij referenda. Vooraf bepalen dat een volksstemming maar geldig is bij bijvoorbeeld een deelname van 50 procent, leidt ertoe dat de zwakkere partij de stemming zal boycotten om het totale percentage onder de 50 procent te krijgen, wat niet kan bij parlementsverkiezingen. Nee, de kiezer die thuisblijft geeft daardoor in beide gevallen een mandaat aan wie wél deelneemt, dus een stembusgang is altijd geldig.’ ‘Gidsland Marokko’ schrijft u in uw boek. Hoezo dan wel? ‘Dat is te veel eer, maar vergeleken met de ellende in andere Arabische landen heeft koning Mohammed VI van Marokko het vrij goed gedaan. Na de Arabische Lente van 2011 voerde hij een gedeeltelijke democratisering door, om het lot te vermijden van de afgezette Egyptische autocraat Hosni Moebarak.’ ‘Je hebt de revolutionaire formule om absolute vorsten te verwijderen, die in Frankrijk en Rusland veel ellende ingeluid heeft, en de weg van de Britse “glorious, bloodless revolution” om macht van koning naar parlement over te dragen. In China heeft een verlichte voorhoede in 1895 geprobeerd om de keizerlijke dynastie tot een grondwettige monarchie naar Brits model om te vormen, maar het hof zelf draaide de hervorming terug, met haar eigen afzetting en een bloedige twintigste eeuw tot gevolg. Dat is wat de Marokkaanse bovenklasse zich van het lijf gehouden heeft. Je kan het repressieve tolerantie noemen, een beetje democratisering toestaan om een volledige democratisering te voorkomen, maar voor een moslimland was het een vooruitgang.’ Hoe staat de Vlaamse Beweging tegenover directe democratie? ‘Toen er sprake was van de invoering van een Europese Grondwet, hielden Frankrijk en Nederland een volksraadpleging, allebei met een meerderheid tegen. In België zat dat er ook in, en Walen en Vlamingen zouden tegen gestemd hebben. Maar, zowel op federaal als op Vlaams niveau, leverde een Volksuniesplinter de kantelmeerderheid tégen het uitschrijven van een volksraadpleging. Daar moet de Vlaamse Beweging niet fier op zijn.’ ‘Vandaag is Vlaams Belang sterk voor bindende volksreferenda. Dat kan zijn omdat de partij in de oppositie zit: als er regelmatig volksraadplegingen zijn, zal je ondanks het gebrek aan regeringsmacht toch soms je zin kunnen doordrukken. Eens een partij aan de macht deelneemt, verschrompelt de geestdrift voor de directe democratie vaak. Het alternatief is dat de partij echt principieel gehecht is aan de directe democratie.’ ‘Belgicisten spotten graag dat de Vlaamse Beweging geen volksraadpleging over Vlaamse onafhankelijkheid aandurft. Nu, je kan, op zijn Jan Jambons, weigeren om daarvoor een draagvlak te scheppen en vervolgens klagen dat er nu eenmaal geen draagvlak is. Maar juist het uitzicht op een volksraadpleging verandert de zaak. Nu zijn de Vlaamse slaapkoppen weinig politiek bewust, maar zoals de ervaring leert: dán wordt alle informatie gegeven. Er komen levendige debatten aan de toog, op televisie en op Twitter. Tegen de grote dag heeft het kiespubliek zich een gefundeerde mening gevormd. Die zal niet noodzakelijk het vierkant draaiende België verkiezen.’ Is de Brexit een positief of negatief voorbeeld van wat een referendum kan teweeg brengen? ‘Als Vlaming ben ik altijd sterk vóór de Europese integratie geweest, met de Britten erbij. Inhoudelijk had ik liever geen Brexit gezien, maar vanuit democratisch oogpunt demonstreerde het toch hoe het wél moet. Het afstaan van soevereiniteit aan de EU was vooral voelbaar rond immigratie. In overtreding van het EU-Verdrag van Dublin verklaarde Angela Merkel in 2015 de Duitse grenzen open voor zogenaamde vluchtelingen, wat hen meteen toegang tot het hele EU-grondgebied verschafte. De sfeer rond het Britse EU-lidmaatschap was tot dan redelijk gelijk opgaand, maar die anti-democratische gebeurtenis deed de weegschaal doorslaan.’ ‘David Cameron, die eerder nog een referendum over Schotse onafhankelijkheid geriskeerd en gewonnen had, nam ontslag in het voordeel van van Theresa May, een remainer. Maar terwijl de EU en de Britse culturele elite formules uitdacht om de uitslag te overrulen, richtte zij zich heel democratisch tot de kiezer: “Jullie hebben voor de Brexit gekozen, dus gaan wij die organiseren.” De wil van de kiezer uitvoeren, stel je voor!’ ‘De aardverschuiving in de verkiezingen van 2019 in het voordeel van de “pro-Brexit Tories” bewees dat, tegen de chagrijnige voorspellingen van de remainers in, de kiezer zijn Brexitkeuze niet betreurde. Helaas voor de volkssoevereiniteit hebben de Tories hem daarna in zijn gezicht gestampt met een uitgesproken pro-immigratiebeleid.’ En hoe moet het dan verder met de volkssoevereiniteit? ‘Deze verzameling publicaties van 1997 tot 2023 kan misschien een debat weer aanzwengelen dat rond het millenniumjaar op gang leek te komen. Guy Verhofstadts Burgermanifesten bewezen lippendienst aan de directe democratie, en die stond enkele jaren echt op de agenda, maar nu niet meer. In Nederland heeft D’66, ooit motor van voortschrijdende democratisering, mee geijverd om wat er aan mogelijkheden tot raadgevende volksraadpleging bestond, weer af te schaffen; namelijk uit vrees dat de ongewassen massa verkeerd zal stemmen. Onder politicologen zie ik vooral vijandigheid. Wij zijn dus marginaal. Of nee: wij zijn een voorhoede.’

Doel als tegengif voor heimwee

Doel als tegengif voor heimwee
(Had moeten gepubliceerd worden in Doorbraak, ingediend op 11 juli 2023; Boekbespreking geschreven op de verjaardag van de auteur, sterrenduiders zullen zeggen dat zowel het heimat-thema als de gevoelerigheid aan het Kreeft-teken van de auteur beantwoorden.)
Johan De Vriendt, °10 juli 1965, groeide op in een landelijk dorp, het Wase Tielrode, op de rijke kleigronden van de polders. Na de scheiding van zijn ouders kwam hij als tiener in het stedelijke Sint-Niklaas terecht. Vanaf dan is het idyllische landleven uit zijn kinderjaren een ideaal dat hij nieuw leven zoekt in te blazen. Hij gaat op verkenning in de bescheiden Vlaamse of de avontuurlijkere buitenlandse wildernis, zijn neus volgend naar de schaars geworden echtheid.
Vanuit zijn eigen ervaring onderzoekt de auteur wat het ook met anderen doet om een geliefde heimat te verliezen. Tot de voor de hand liggende voorbeelden behoren de Vietnamese bootvluchtelingen en andere voorspelbare smartlappen, maar het kan erger. In de 19de eeuw was heimwee een erkende ziekte, even erg als dysenterie of scheurbuik; Franse en Amerikaanse soldaten die de symptomen vertoonden, werden opgevolgd of zelfs naar huis gestuurd. (p.104) Hij beschrijft hartverscheurende schendingen van de "plaatstrouw" of de "oikofilie", van honkvaste vogelsoorten tot wijkbewoners in Chicago die uitgedreven worden voor de stadskernvernieuwing; met onder de denkers terzake, inzichten van onder meer Ton Lemaire tot Roger Scruton.
Voor zijn generatie werd de strijd tussen de rijke natuur en de onstuitbaar winstbejagende nijverheid samengebald in het lot van het Wase polderdorp Doel, het volgende in een reeks peri-Antwerpse dorpen die moesten wijken voor de havenuitbreiding. Het is na een dieptepunt in zijn beroeps- en liefdeleven dat hij voor een verblijf in het uitzichtloze Doel kiest. Nu Doel opnieuw een toekomst blijkt te krijgen, wordt De Vriendts getuigenis een belangrijk tijdsdocument dat in een toekomstig dorpsmuseum een ereplaats zal krijgen.
"Doel is een verkracht dorp", zo verklaart hij de sociale kwalen waarvan hij er getuige was tijdens de jaren van aftakeling, toen naast het beste ook het slechtste in de overblijvende dorpers en de neerstrijkende aasgieren bovenkwam. Men kan zich bij die onvermijdelijke verdwijning neerleggen, als in de tv-reeks Terug naar Oosterdonk, maar men kan er zich ook met de moed der wanhoop tegen verzetten. In de lange strijd voor het behoud van Doel heeft De Vriendt een hoofdrol gespeeld, en daarover kan je hier alle mogelijke bijzonderheden vernemen. Hij heeft er bijvoorbeeld mee de leegstaande dorpsschool gekraakt om er een armtierig maar levendig gemeenschapscentrum in te vestigen: de Doolen, "aangeworpen grond aan de oever". Na de onverwachte overwinning is die strijd nu eerder een labeur van reconstructie geworden. Niet elk verhaal van verlies eindigt als een verhaal van hoop, maar De Vriendt heeft dat geluk wel mogen smaken.
Terloops geeft hij allerlei ervaringsdeskundige beschouwingen over landschapskunde en conservering van architectuur waar mensen van het vak en bevoegde politici nog hun voordeel mee kunnen doen. Maar de doorsnee-lezer zal dit boek vooral waarderen als een doorvoeld getuigenis over de ontheemding en ontworteling die voor de moderne mens nog meer dan voor zijn voorouders een onvermijdelijke bestaanswijze geworden is.
Johan De Vriendt: Heimweeën, Ertsberg 2023, 349 pp., ISBN 9789464750072.